ایسنا/آذربایجان شرقی عمارت کلانتر تبریز، متعلق به میرزا ابراهیم خان کلانتر، معروف به شرف‌الدوله، نماینده اولین دوره از مجلس شورای ملی و سومین شهردار خوشنام تبریز، موسس مدرسه شرف و کارگاه قالیبافی محله باغمیشه تبریز است که در تملک آموزش و پرورش قرار دارد؛ وضعیت نامطلوب این عمارت تاریخی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته بود که پس از سال‌ها امیدها برای احیای این عمارت تاریخی جان گرفته است.
از آخرین گزارش میدانی ایسنا از حال و روز عمارت کلانتر، چهار سالی سپری می‌شود و اینبار با وضعیتی مطلوب و ساماندهی شده نسبت به قبل، مواجه هستیم و خبری از کاشی‌های رنگی و گچ‌بری‌ها و حفاری‌های جویندگان طلا روی زمین نیست.
محوطه بنا تا حدودی ساماندهی و دیوارکشی شده و محدوده‌ها مشخص است و راه ورود به بنا با پل احداثی توسط شهرداری تبریز که تا حدودی نیز به حریم آموزش و پرورش وارد شده، هموار شده است؛ اما اقدام مرمتی خاصی از سال ۹۹ تا کنون بر روی این بنا صورت نگرفته و خانه کلانتر همچنان به یک تلنگر برای ریزش، بند است.
این بنای ۱۳۵ ساله که به صورت مشاعی در تملک مدیریت آموزش و پرورش ناحیه یک تبریز و شخص حقیقی قرار دارد و مدیرکل آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی در خصوص بازدید اخیرش از خانه کلانتر با هدف بررسی وضعیت عمارت و تصمیم‌گیری در خصوص تعیین تکلیف این بنا با اشاره به استقبال آموزش و پرورش از بازسازی و احیای دوباره این عمارت، تحقق این امر را نیازمند همکاری بین بخشی دستگاه تعلیم و تربیت با دیگر نهاد ها به ویژه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، عنوان می‌کند.
مسعود سعادتی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به مکاتبات انجام شده با شهرداری تبریز، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و دستگاه قضا طی اردیبهشت و خرداد ماه سال جاری، می‌گوید: احیای این مجموعه در شورای آموزش و پرورش، قابل طرح و بررسی بوده و پس از طی این مراحل، فرایند قانونی پروسه طی خواهد شد.
هر چند این خانه‌ی تاریخی تحت تملک اداره کل آموزش و پرورش استان است، اما اداره کل میراث فرهنگی وظیفه‌ی مرمت و احیا و حفظ آثار تاریخی را بر عهده داشته و انتظار می‌رود به عنوان نهاد نظارتی از هر گونه تخریب در این آثار ممانعت کند.
به گفته‌ی مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی فاز نخست مرمت و احیای «باغ و عمارت کلانتر تبریز» در مرداد ۹۷ شامل اقداماتی همچون سبک سازی پشت بام، آواربرداری و خاکبرداری و پی گردی اطراف بنا به اتمام رسیده و خاکبرداری و پی‌گردی ضلع شمالی بنا و ساخت دوباره آن، استحکام‌بخشی ایوان‌ها، گچ‌بری‌ها و دیوارهای دور تا دور بنا در راستای برنامه‌های تیم عملیاتی و نظارتی اداره‌کل میراث فرهنگ قرار گرفته و عملیات حفاظت و احیای خانه کلانتر تبریز طبق برنامه‌ریزی‌ها و با همکاری اداره‌کل آموزش و پرورش استان تا مرداد ماه ادامه دارد، پس از اتمام فصل نخست، اقدامات لازم برای اجرای فصل بعدی و تکمیل عملیات براساس اعطای کاربری مناسب این بنا توسط اداره‌کل آموزش و پرورش استان، انجام خواهد شد.
مجموعه بزرگ «باغ و عمارت کلانتر» با مساحت ۶۵۵۰ متر مربع در شمال‌شرقی شهر تبریز، محله قدیمی باغمیشه قرار گرفته است، این اثر منحصر به فرد که متعلق به دوران قاجار (سال ۱۳۱۱ ه ق ) است، در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۷۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی است.
خانه کلانتر، خانه دو شهردار معروف تبریز، محل نگهداری بیماران اعصاب و روان بوده است که در آخرین کاربری‌اش، تبدیل به مدرسه شد و این خانه را با عنوان «کلانتر»، سومین شهردار تبریز می‌شناسند.
میرزا ابراهیم خان باغمیشه‌ای ملقب به شرف‌الدوله و مشهور به کلانتر، یکی از رجال سرشناس و معروف آذربایجان و همچنین نماینده‌ی مردم تبریز در مجلس شورای ملی در دوره‌ی اول بوده که به اقتضای معتقدات آبا و اجدادی خودش مردی صوفی‌منش، خلیق، پای‌بند به اصول و صریح‌اللهجه و مبادی آداب بود، همچنین او مردی دانش‌دوست و علم‌پرور و نسبت به طبقهٔ فضلا و دانشمندان عصر خویش علاقه و ارج خاص قائل بود. او از کج‌فهمی و اعمال نادرست برخی از هم‌وطنان خود که شئون مملکتی را مخدوش و باعث سرشکستگی و بدنامی ایران و ایرانی در انظار دیگران می‌شدند، سخت در رنج بود.
در سال ۱۳۲۱ ه. ق. سفری به روسیه جهت دیدار فرزندان و سیاحت و گردش داشت و به شهرهای قفقاز و تفلیس و مسکو رفت. محمد ولی خان تنکابنی در سال ۱۳۲۲ ه. ق. به حکومت اردبیل، مشکین، خلخال و طالش منصوب شد و به علت مناسبات دوستانه با شرف الدوله، او را با خود به اردبیل برد و به نیابت حکومت اردبیل منصوب کرد. شرف‌الدوله در اردبیل دست به کارهایی در زمینه نظم و ترتیب و آبادی شهر زد. محمد ولی خان تنکابنی در سال ۱۳۲۳ ه. ق. در پی بروز بیماری وبا در سراسر منطقه بدون اجازهٔ ولیعهد به تهران بازگشت و شرف الدوله نیز به اجبار تبریز بازگشت.
با صدور فرمان مشروطیت انتخاب نمایندگان آغاز شد. میرزا ابراهیم خان شرف الدوله با ۳۷ رای از سوی اعیان تبریز نماینده شد و در ۲۳ ذیقعده ۱۳۲۴ ه. ق. به همراه شش نماینده دیگر تبریز، از راه باکو و تفلیس عازم تهران شدند. نمایندگان تبریز در ۲۴ ذیحجه ۱۳۲۴ ه. ق. به تهران وارد شدند و مورد استقبال فراوان قرار گرفتند.
از همان آغاز ورود نمایندگان آذربایجان درگیری بر سر مشروطه آغاز شد و نمایندگان آذربایجان خواهان پذیرش اصل مشروطیت از سوی محمدعلی‌شاه بودند و در این مورد فخرالسلطنه را به عنوان واسطه برگزیدند، ولی محمد علی‌شاه از پذیرش هفت تقاضای نمایندگان امتناع ورزید و همه پیشنهادها را نپذیرفت به غیر از ۱۲ اصل مهم که به رسمیت شناختن مشروطه و استقرار انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود.
شرف الدوله در بسیاری از موارد با وکلای تندروی آذربایجان مانند مستشار الدوله، حاجی میرزا ابراهیم آقا تبریزی و تقی زاده دارای اختلاف نظر بود. میرزا ابراهیم خان شرف الدوله تا ۲۲ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ه. ق. در جلسات مجلس حضور یافت و پس از به توپ بسته شدن مجلس، از منزل خود متواری شد و در ۲۴ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ ه. ق. به منزل میرزا جواد خان سعدالدوله پناه برد، البته منزل او در تبریز توسط قوای رحیم خان غارت و ویران شد.
پس از تصرف تهران توسط قوای مجاهدین، محمدولی خان سپهدار اعظم به شرف الدوله پیشنهاد حکومت قزوین را داد و در جمادی‌الاول،۱۳۲۷ ه. ق. شرف‌الدوله به حکومت قزوین منصوب شد ولی بیش از چند ماهی در این سمت باقی نماند و به تهران بازگشت. میرزا ابراهیم خان در ۱۳۲۸ ق. به تبریز بازگشت و در سال ۱۳۳۰ ه. ق. که صمدخان شجاع الدوله به تبریز حمله برد و آن را تصرف کرد و در نهم محرم ۱۳۳۰ ه. ق. شرف الدوله توسط ماموران شجاع الدوله دستگیر و به باسمنج فرستاده شد. وی پس از مدتی کوتاه آزاد شد.
شرف الدوله پس از آزادی ایران را ترک کرد و برای ملاقات فرزندان خود راهی روسیه شد؛ با آرام شدن اوضاع و خروج نیروهای روس، به تبریز بازگشت و همچنان با حمایت دکتر مصدق، سمت کلانتری تبریز را بر عهده داشت.
در سال‌های پایان عمر به علت پیری و فرسودگی، در کارهای شهر و ارزاق و کلانتری چندان دخالتی نداشت و در باغمیشه عزلت گزیده و به کارهای شخصی خود رسیدگی می‌کرد.
وی در در سال ۱۳۳۴ ه. ق. مدرسه‌ای با نام شرف یا شرفیه در محله باغمیشه تاسیس نمود که امروزه دبستان خیام نامیده می‌شود. همچنین در سال ۱۳۴۶ ه. ق. با شراکت پسرش مهندس کلانتری یک کارخانه قالی بافی برای کمک به کودکان و جوانان بیکار در باغمیشه تاسیس کرد».
نوادگان ابراهیم خان کلانتر در ششگلان تبریز ساکن هستند و کتاب روزنامه خاطرات هم نوشته‌ی یحیی ذکاء، پسر محمود میرزا از نوادگان ابراهیم خان کلانتر است.
مستندات نشان می‌دهد که حدود ۶۰۰ خانه تاریخی در کهن شهر تبریز وجود دارد که برخی از آن‌ها پیشینه‌ی تاریخی غنی و نقش مهمی در زمان خودشان داشته‌اند، اما اداره کل میراث فرهنگی توان کافی برای حفظ و احیای این ۶۰۰ خانه را نداشته و نیاز به مشارکت بخش خصوصی و مردم برای سر پا نگه داشتن تاریخ زنده‌ی تبریز است، استفاده از تجارب موفق شهرهایی مانند اصفهان می‌تواند الگوی خوبی در استفاده‌ی بهینه از خانه‌های تاریخی باشد.
