گروه اقتصادی این روزها طی کردن مسیر کوتاهی ساعت‌ها زمان می‌برد، چراکه جمعیت تهران روز به روز افزایش پیدا کرده و تراکم جمعیت باعث وضعیت فعلی ترافیک شده است؛ شخصی که ساعت هشت صبح باید سرکار حاضر شود، از ساعت پنج و نیم باید از خانه خارج شود تا در زمان مشخص به محل کارش برسد؛ با این اوصاف دریغ از اینکه یک متر به مساحت تهران اضافه کنند.
به گزارش تجارت نیوز، طبیعتا با افزایش جمعیت، تقاضا برای مسکن هم افزایش پیدا می‌کند. در کنار این افزایش اما، مرزهایی برای شهرها درنظر گرفته شده که اگر کسی خارج از آن مرز بخواهد اقدام به ساخت‌وساز کند، به او اجازه نمی‌دهند. مردم برای اینکه در محدوده شهر تهران قرار بگیرند، مجبورند به ساخت ساختمان‌های چند طبقه روی بیاوند، درصورتی‌که در اطراف تهران زمین‌های خالی زیادی وجود دارد.با این حال به نظر می‌رسد، دولت و شهرداری از این وضع راضی هستند؛ زیرا می‌توانند با تراکم‌فروشی درآمد بیشتری داشته باشند و شاید بتوان گفت که مردم در این آلودگی، ترافیک و قیمت نجومی مسکن تنها مانده‌اند.
سرعت لاک‌پشتی نهضت ملی مسکن
یکی از راه‌های در نظر گرفته شده برای مشکل خانه، نهضت ملی مسکن است. نهضت ملی مسکن یکی از طرح‌هایی است که دولت با راه‌اندازی آن سعی در کمک به افراد کم‌درآمد جامعه برای خانه‌دار شدن دارد. در گذشته نیز، طرح‌های مختلف حمایتی نظیر مسکن مهر، وام ودیعه مسکن مستأجران، مسکن ملی، مسکن حمایتی و مسکن روستایی با هدف کمک به افراد کم‌درآمد جامعه جهت خانه‌دار شدن اجرا شده بودند.هدف این طرح‌ها، بهبود شرایط مسکن و رفاه اجتماعی جامعه بوده است، اما با گذشت دو سال و نیم، نهضت ملی مسکن پیشرفت چشمگیری نداشته و حتی می‌توان گفت سرعتی لاک‌پشتی دارد.
دانشگاه‌ها زمین‌های مازاد را به سازمان ملی زمین و مسکن نمی‌دهند
ارسلان مالکی، مدیرعامل سازمان ملی زمین و مسکن درباره نحوه همکاری دستگاه‌های دولتی در تأمین زمین طرح نهضت ملی مسکن می‌گوید: «تا کنون 5300 هکتار از اراضی مازاد دستگاه‌های دولتی به این طرح اختصاص یافته و موفق به اخذ سند شدیم. طبق قانون، دستگاه‌هادو2 ماه فرصت دارند اراضی مازاد خود را در اختیار سازمان ملی زمین و مسکن قرار دهند؛ در غیر این صورت، سند به نام وزارت راه و شهرسازی صادر می‌شود.»او می‌افزاید: «حدود 1000 هکتار از اراضی دانشگاه‌ها را شناسایی کردیم ولی نتوانستیم آنها را در اختیار خود بگیریم. در مواردی حتی اخذ سند نیز کردیم اما اجازه ورود به ما نمی‌دهند. ما گفتیم این اراضی را به تأمین مسکن کارکنان و هیأت علمی دانشگاه‌ها اختصاص می‌دهیم که در این بخش نیز تفاهم‌نامه‌های خوبی منعقد شده است.» به گفته مالکی تا کنون جهاد کشاورزی همکاری خوبی داشته است و همچنین اعلام کرد هر دستگاهی زمین واگذار کند کارکنان آن دستگاه در اولویت واگذاری مسکن قرار می‌گیرند.
تمرکز نهضت ملی مسکن بر ساخت‌وساز در کلان‌شهرهاست
محمدمنان رئیسی، سرپرست مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران درباره شیوه ساخت نهضت ملی مسکن می‌گوید: «در طرح نهضت ملی مسکن عمده ساخت‌وسازها در کلان‌شهرها انجام می‌شود. طبق آماری که من دارم در کشور حدود 80 درصد از ساخت‌وسازهای نهضت ملی مسکن به همان مدل‌های سابق یعنی آپارتمان‌سازی و عمودی‌سازی است.»
وی می‌افزاید: «اینکه به خود مردم برای ساخت، زمین بدهند در مناطق محدودی است؛ البته تعداد شهرها زیاد است ولی جمعیتش در مقابل کلان‌شهرها خیلی کم است. مثلا بگویند ما در 1200 شهر افقی‌سازی می‌کنیم ولی این 1200 شهر وقتی جمع می‌زنیم حدود 20 درصد از متقاضیان می‌شود و 80 درصد متقاضیان در کلان‌شهرها هستند، مثل تهران، مشهد، قم، شیراز، تبریز یا شهرهای بزرگ. در کلان‌شهرها هنوز عمودی‌سازی می‌شود به همین دلیل نتیجه بخش نشده است. شما اگر بتوانید این مدل را در جاهایی که تقاضا بیشتر است انجام بدهید به نظرم درصد حصول موفقیت بیشتر می‌شود.»
طبق گفته‌های سرپرست مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، نهضت ملی مسکن به صورت عمودی‌سازی و در کلان‌شهرها انجام می‌شود و فقط در شهرهای محدودی به خود مردم زمین می‌دهند که جمعیتش نسبت به کلان‌شهرها بسیار کم است. عمودی‌سازی در کلان‌شهرها باعث شده است تا این طرح نتیجه بخش نباشد.
در روش عمودی‌سازی، هزینه‌های پنهان درنظر گرفته نمی‌شود
یکی از راهکارهایی که برای حل مشکل مسکن پیشنهاد شده است، تکنولوژی چینی است؛ اما کارشناسان معتقدند که تکنولوژی چینی نه تنها راه حل نیست، بلکه تنها یک گزینه انحرافی است، چراکه همچنان عمودی‌سازی انجام می‌شود.
موافقان تکنولوژی چینی، معتقدند یکی از دلایل استفاده از این تکنولوژی به دلیل ارزان بودن است؛ پاسخ این افراد را سرپرست مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران می‌دهد: «بدنه وزارت راه و شهرسازی و دوستان شورای عالی شهرسازی و مدیران ذی‌ربط تصورشان تا الان این بوده است که ما اگر شهر را فشرده بسازیم و زمین را مدیریت کنیم به نحوی که حتی‌المقدور به سمت عمودی‌سازی برویم، این باعث می‌شود که اداره شهر مقرون به صرفه‌تر باشد.»
رئیسی می‌گوید: «این تصور اشتباهی بوده زیرا هزینه زیادی داشته است و اینها فقط هزینه آشکار را می‌بینند. هزینه آشکار یعنی هزینه آبادسازی زمین، انشعابات آب، برق و گاز. می‌گویند اگر برویم افقی بسازیم اینها زیاد می‌شود، خیابان‌کشی زیاد می‌شود، آسفالت را باید بیشتر کنیم، انشعابات آب و برق و گاز گسترش بدهیم، لذا برویم عمودی بسازیم که هزینه‌ها کمتر شود. این تصور اشتباه راهبردی است زیرا این دوستانی که تصورشان این بوده است، هزینه‌های پنهان را ندیدند و هزینه‌های آشکار را مشاهده کردند.»
عمودی‌سازی کریدورهای تنفسی شهر را مسدود می‌کند
وی درباره هزینه‌های پنهان می‌گوید:«هزینه‌های پنهان مثل آسیب‌های زیست محیطی، آسیب‌های اجتماعی-فرهنگی. هزینه‌های پنهانی که به شهر و شهروندان تحمیل می‌شود یک قلمش بحث آلودگی هواست که بخش قابل توجهی از آن نتیجه عمودی‌سازی و متراکم‌سازی شهر است؛ یعنی شما اگر یک جمعیت زیادی را در یک مساحت محدودی جا بدهید این باعث انباشت آلودگی در یک مقیاس محدود می‌شود، درحالی‌که اگر شهر را گسترش افقی و معقول می‌دادید این آلودگی در یک مساحت بزرگتری پخش می‌شد، چون پهنه بزرگتری دارید نرخ آلودگی کاهش پیدا می‌کرد.»
رئیسی می‌گوید: «پژوهش علمی ثابت کرده است عمودی‌سازی می‌تواند منجر به مسدود کردن کریدورهای تنفسی شهر شود و جلوی وزش باد را بگیرد؛ یعنی گلباد شهر تهران، محور شمال به جنوب تا حدودی 60 سال پیش بوده و به دلیل اینکه شمال تهران عمودی‌سازی و متراکم‌سازی کردند این باد الان مسدود شده است. نتیجه‌اش این شد که پارسال در تهران سه روز هوای پاک داشتیم و فقط در پایتخت سالی نزدیک به 7000 نفر به علت آلودگی هوا فوت می‌کنند. اینها هزینه پنهان این نوع شهرسازی است که این دوستان ندیدند. قطعا صرفه اقتصادی وجود ندارد و دیگر وقتش رسیده است تا هزینه‌های پنهان را هم ببینند و اصلاحش کنند.»
به نظر می‌رسد ب توجه به مشکلاتی که عمودی‌سازی ایجاد کرده، تا همین لحظه هم دیر شده و باید هرچه سریع‌تر به سمت افقی‌سازی حرکت کرد. با برداشته شدن مرز شهرها و همکاری دستگاه‌های دولتی باید بدون تصدی‌گری دولت، به مردم زمین داده شود تا خودشان ساخت‌وساز انجام دهند.
