گروه اقتصادی: بررسی نسبت هزینه های تفریح و سرگرمی به هزینه کل در سبد مصرفی خانوارهای شهری نشان می دهد طی سال های گذشته هزینه های تفریح و سرگرمی با کاهش قابل توجهی روبه رو بوده، به طوری که سهم هزینه های مربوط به تفریح و سفر از ۰.۷۱ درصد سال ۱۳۹۰ به ۰.۳۸ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.
به گزارش جماران، براساس توصیه سازمان جهانی گردشگری، اولین قدم برای برون رفت صنعت گردشگری بعد از بحران کرونا، توسعه و حمایت از گردشگری داخلی در کشورها است. حال با پشت سر گذاشتن سال 1400، به عنوان یکی از بحرانی ترین سالها برای گردشگری ایران و جهان، تدابیر جدی متولیان امر در جبران رکود و بهره مندی اقشار جامعه از سفر و مزایای گردشگری داخلی ضروری به نظر می رسد.انتقاد نسبت به غفلت مرکز آمار و وزارت گردشگری
به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس؛ طی سالهای گذشته ارائه نظام آماری گردشگری ازسوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مورد غفلت قرار گرفته است. مرکز آمار ایران نیز بعد از پایان دوران بیماری کرونا، آمار رسمی از داده های گردشگری ارائه نکرده است.
گردشگران داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۹۳ هزار و ۸۹۴ میلیارد تومان هزینه کرده بودند که این رقم نسبت به سال قبل از آن با افت ۷ .۳۹ درصدی مواجه بوده است. دلیل این افت نیز اوج گیری بیماری کرونا در آن سال است. بعد از سال 2020 گردشگری داخلی روند رو به رشدی را طی کرد، به طوری که در سال ۲۰۲۱ هزینه کرد گردشگران داخلی ایران ۹. ۴۸ درصد رشد داشته و به ۱۳۹ هزار و ۷۷۲ میلیارد تومان رسیده است. درحالی که براساس آمارها، چشم انداز هزینه های گردشگری داخلی در سراسر دنیا روند رو به رشدی را نشان می دهد، ایران نیز تحت تأثیر روند جهانی قرار دارد.
70درصد خانوارهای ایرانی سال 1400 سفر نرفتند
براساس نتایج آمارگیری از گردشگران ملی مرکز ملی آمار ایران در سال 1400، از جامعه 26 میلیون و 302 هزارنفری خانوار کشور، حدود 70 درصد از آنان در سال 1400 سفر نرفته و تنها هفت میلیون و 788 هزار خانوار معادل 30 درصد خانوارهای کشور در این سال به سفر رفته اند.
از سوی دیگر، نگاهی به تعداد سفرهای بومی اعضای خانوار برحسب سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه نیز نشان می دهد، در سال 1400 ، حدود 42 درصد سفرها با اقامت شبانه و 58 درصد بدون اقامت شبانه بوده که البته درصد خانوارهای سفر رفته در طول سال 1400 از بهار 1398 کمتر است.
روند سفر ایرانیان نشان می دهد همزمان با افزایش جمعیت، میزان سفرها نیز با افزایش نسبی همراه بوده است که با شیوع کرونا این روند متوقف شد، اما با بررسی آمار سفرهای نوروزی در سال ۱۴۰۲ مشاهده می شود سفرها روند افزایشی نسبت به دوران کرونا به دست آورده است؛ به طوری که طبق گزارش دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر در سال 1402 از ۲۵ اسفندماه سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین ماه سال ۱۴۰۲، در مجموع ۱ .۵۷ میلیون نفر شب اقامت ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۷ درصد رشد داشته است.
بین سالهای 1390 تا 1400 در کل از نظر کمیت، به جز ایام محدودیتهای بیماری کرونا، گردشگری داخلی در ایران رو به افزایش بوده که بر مبنای داده های موجود، سرانه سفرهای خانوارها چند برابر شده است. با این حال افزایش کمیت سفر را نمی توان نشانه موفقیت یا بهبود شرایط دانست. متوسط هزینه های غیرخوراکی خانوار ایرانی شهری از سال 1385 تا سال 1399 روند صعودی را طی کرده، اما شتاب رشد هزینه های فراغتی، شامل تفریح و سرگرمی، هتل، مسافرخانه، مسافرتهای دسته جمعی، کمتر بوده است. به عبارتی نسبت هزینه های فراغتی به هزینه های غیرخوراکی سالیانه خانوار با کاهش روبه رو بوده و سبد فراغتی خانوار با تغییر معناداری روبه رو شده است.براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، از سوی دیگر بررسی هزینه های اختصاص یافته به تفریحات و سرگرمی نسبت به هزینه های هتل، مسافرتهای جمعی، رستوران و مراکز اقامتی نشان از کاهش هزینه های سفر به دلیل گران بودن استفاده از امکانات خواب و خوراک در اقامتگاه است. به عبارتی با توجه به مشکلات اقتصادی و اولویت بندی های موجود در سبد خانوار جامعه ایرانی، هزینه فراغت جزء گزینه هایی است که با تشدید چالشهای اقتصادی زودتر از دیگر موارد کاهش پیدا می کند.
هزینه تفریحات دهک دهم، 40برابر دهک اول
همچنین شواهد نشان می دهد که وضعیت هزینه ها در دهکهای مختلف متفاوت است. خانوار روستایی و دهکهای ضعیف تر تحت تأثیر بیشتر فشار اقتصادی طی سالهای اخیر سهم کمتری از هزینه سبد خانوار را به تفریحات و سفر اختصاص داده اند. بهترین توصیف برای وضعیت موجود را می توان در 8. 39 برابر بودن هزینه های تفریحات دهک دهم نسبت به دهک اول یافت.
توزیع نابرابر سفر برای خانوارها
افزایش سرانه گردشگری داخلی بیشتر به خانوارهایی تعلق گرفته که قبلا هم به سفر رفته اند، لذا سازوکارهای توزیع سفر برای خانوارها به گونه ای صورت نگرفته است که در دسترس همگان قرار گیرد. این درحالی است که از میان آمار کلی اقامت در بازه 25 فروردین ماه سال 1401 الی 15 فروردین ماه 1402 ، رقمی بالغ بر ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت، در مراکز اقامتی رسمی ثبت شده، که رشدی را نسبت سال گذشته نشان نمی دهد.
همچنین میانگین ضریب اشغال اقامتگاه های رسمی در تعطیلات نوروز نیز حدود ۶۶ درصد بوده که به دلیل شرایط اقتصادی و فقدان برنامه به منظور افزایش سطح اشغال اقامتگاه ها رشد سفرهای غیرسازماندهی مشاهده شده است، با این شرایط سفرهای غیرسازماندهی کمکی به بهبود وضعیت اقتصاد صنعت گردشگری نمی کند.
هشدار نسبت به کاهش سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه ای خانوارها
کاهش سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه ای خانوارها می تواند تبعات اقتصادی برای مراکز جاذبه گردشگری و تبعات اجتماعی و روانی برای خانوارها و جامعه داشته باشد؛ چرا که خانوارها به میزانی که هزینه های سفر خود را کاهش می دهند، سهم قابل توجهی از نشاط خود را نیز از دست خواهند داد.
تنها 23درصد از سفرها با وسایل نقلیه عمومی است
77درصد مسافران از خودروی شخصی استفاده می کنند
حدود 77 درصد از مسافران در سفرهای خود از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنند، 68 درصد از وسیله نقلیه متعلق به خود به علاوه 9 درصد وسیله نقلیه شخصی متعلق به دیگران است و تنها 23 درصد از سفرهای مسافران توسط وسایل حمل ونقل عمومی است.
سهم ناچیز سفرهای با هواپیما و قطار در گردشگری
البته این موضوع در حوزه های حمل ونقل عمومی هم دارای توازن نیست، چنان که سواری های کرایه 7. 14 درصد، اتوبوس و مینی بوس 2 .4 درصد، هواپیما و قطار نیز سهم 8 .0 و 5 .0 درصدی دارند.
این درحالی است که موقعیت سرزمینی کشور و ظرفیت های حمل ونقلی داخلی و بین المللی در جابه جایی مسافر و کالا ویژگی های برجسته ای دارد، ازاین رو توجه جدی به بخش های جاده ای، اتوبوس و سواریهای عمومی، و حمل ونقل ریلی و ناوگان هوایی ضروری به نظر می رسد. در شرایطی که به حوزه حمل ونقل عمومی متناسب با نیاز توجه نشده و از جنبه دیگر به دلیل انعطاف پذیری استفاده از خودرو شخصی در طول سفر و بهره مندی از جاذبه های مسیر و مقاصد میانی سبب شده نحوه استفاده مردم از وسایل حمل ونقلی نیز تغییر کند. در این شرایط آمارها، حکایت از استفاده عمده افراد از وسایل نقلیه شخصی است.
سال 1401، فقط نیمی از هواپیماها عملیاتی بودند
به دلیل افزایش قیمتهای بلیت هواپیما نسبت به درآمد خانوار ایرانی، خصوصا در سال 1402، بسیاری از اقشار از حمل و نقل هوایی بی بهره هستند. همچنین تعداد ناوگان ثبت شده کشور در سال 1401 معادل 344 عدد بوده که به گفته رئیس سازمان هواپیمایی کشور از میان آنها، فقط حدود 173 فروند عملیاتی هستند.
هشدار نسبت به تعطیلی هواپیماهای مسافربری در صورت نبود صرفه اقتصادی
در مجموع دسترس پذیری سفر اقشار جامعه نیازمند تدابیر حمایتی از سمت عرضه و تقاضاکننده است. فعالان اقتصادی و سرمایه گذاران در بخش حمل و نقل مانند سایر بخش ها و بنگاه های اقتصادی برمبنای هزینه و فایده پایدار فعالیت می کنند. درصورتی که توجیه اقتصادی در این باره وجود نداشته باشد، این بخش در معرض تعطیلی قرار خواهد گرفت. لذا این حوزه نیازمند برنامه ریزی جهت افزایش جذابیت حضور بخش خصوصی و افزایش بهره وری و ضریب اشــغال در مقاطع غیراوج سفر با ساز و کار مبتنی بر مشارکت بخش خصوصی است.
