ابلاغ تعرفه‌های خدمات روانشناسی و دریافت حق ویزیت سلیقه‌ای روانشناسان؛ از ۳۵۰ هزار تومان گرفته تا ۲ میلیون تومان، ماجرایی تکراری است که هر سال از پایین بودن دخل و بالا بودن خرجِ کلینیک‌های روانشناسی آب می‌خورد؛ همین موضوع اما باعث شده استفاده از خدمات روانشناسی در حاشیه لیست سبد هزینه خانوارها قرار گیرد.
به گزارش ایسنا، تعرفه‌های خدمات روانشناسی و مشاوره برای امسال به ازای ارائه هر ۴۵ دقیقه خدمات در مقطع کارشناسی ارشد ۳۲۱ هزار تومان و در مقطع دکتری ۳۷۸ هزار تومان تعیین شده که البته براساس سوابق حرفهای از زمان دریافت پروانه تخصصی، برای افراد با سابقه کار بالای ۱۵ سال، ۱۵ درصد به مبلغ پایه اضافه می‌شود؛ اما این تعرفه‌ها در حالی اعلام شده که برخی روانشناسان و مشاوران حق ویزیت خود را بیشتر از رقم تعرفه‌های تعیین شده دولت، دریافت می‌کنند که این حق ویزیت به فراخور منطقه و سطح مالی ساکنان آن محله متفاوت است.
بالا یا پایین‌شهر؛ محلات تعیین کننده رقم ویزیت روانشناسان
منشی‌های کلینیک‌های روانشناسی و مشاوره در مناطق مختلف، از نیاوران گرفته تا سعادت آباد و پیروزی و پاسداران و شهرری هرکدام براساس محله، اعداد و ارقام مختلفی را درباره حق ویزیت اعلام می‌کنند؛ از ۳۵۰ هزارتومان که همان نرخ اعلام شده دولت است تا ۲ میلیون تومان. به طور مثال یک روانشناس در محله نیاوران با مدرک دکترای روانشناسی عمومی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و کارشناس روانشناسی عمومی به ازای ۴۵ دقیقه ارائه خدمت روانشناسی از مراجعه‌کنندگان خود ۹۰۰ هزار تومان و همان روانشناس این خدمت را در کلینیکی در محله صادقیه ۷۰۰ هزارتومان اعلام می‌کند.
در عین حال روانشناس دیگری در یکی از کلینیک‌های شرق تهران به ازای یک ساعت ارائه خدمت روانشناسی ۵۵۰ هزارتومان و روانشناس دیگری در همان منطقه به ازای ۴۵ دقیقه ارائه خدمت، ۳۵۰ هزارتومان حق ویزیت می‌گیرد. از سویی دیگر روانشناس دیگری با مدرک کارشناس ارشد روان‌درمانی و روانشناس بالینی در خیابان نیاوران به ازای هر ۴۵ دقیقه ارائه خدمت روانشناسی ۲ میلیون تومان دریافت می‌کند.
شنیدن ارقام نجومیِ حق ویزیت هنگام تماس با کلینیک‌های روانشناسی باعث شده متقاضیان خدمات روانشناسی ترجیح دهند به جای هزینه و مراجعه برای برخورداری از این خدمت، پول خود را در جای دیگری هزینه وتصور کنند اینگونه شاید نتیجه بهتری هم بگیرند؛ تصوری که از یک سو نشات گرفته از هزینه بالای خدمات روانشناسی است و از سوی دیگر به دلیل عدم پوشش بیمه و ناآگاهی از سلامت روان و تاثیر آن بر زندگی فردی آب می‌خورد.
برای تایید همین دیدگاه کافی است کلیدواژه «هزینه روانشناسی در سال جاری» را در اینترنت جستجو و نظر کاربران مختلف را در این باره بخوانید: “گلفرنگ” در یکی از سایت‌ها نوشته: «برم پیش روانپزشک سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر کارم راه میفته». “پریا ۱۸۳۱” نیز اینطور اظهارنظر کرده که «آدم ۱۰ جلسه بره پیش روانشناس هزینه‌اش میشه سه چهار میلیون، همون پولو بگیره لباس بخره و خرید کنه احتمالا افسردگیش خوب میشه».
آیلاربانو نیز گفته: «بعد میگن مردم چرا روانشناس نمیان، والا اونم تو این گرونی. چند جلسه بری کل حقوق میره فقط واسه مشاور». از سوی دیگر نیز شهلا نوشته: «پول جلسه‌های روانشناسی رو پس‌انداز می‌کنم، واسه خودم خرید می‌کنم، روان و فکرم آروم میشه، بهتر از اینه که پولم و بدم سخنرانی روانشناس بشنوم». همین اظهارات مهر تاییدی بر آمار اعلام شده از سوی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور است که سال گذشته اعلام کرده بود ۷۰ درصد مردم توان مراجعه به روانشناس را ندارند و این درحالیست که حدود ۲۰ درصد جامعه دارای مشکلات روانشناختی هستند.
خدمات روانشناسی بدنبال چتر بیمه‌ای
اگرچه، سال گذشته تعرفه خدمات روانشناسی توسط بیمه‌ها پوشش داده شد و مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایران اعلام کرد که سازمان بیمه سلامت خدماتی مانند روان‌درمانی فردی، خانواده درمانی، گروه درمانی و خدمت مشاوره (این خدمت در مراجعه اول به دکتری روانشناس بالینی تحت پوشش است) را تحت پوشش قرار داده است و سهم پرداختی سازمان در بخش سرپایی جهت خدمات فوق، معادل ۷۰ درصد تعرفه دولتی است، همچنین علاوه بر پوشش فوق در صورتی که بیمه‌شدگان مشمول کاهش فرانشیز حمایتی و یا مزایای صندوق بیماری‌های خاص، صعب العلاج و نادر باشند به تناسب بیماری، میزان پوشش هزینه خدمات توسط سازمان بیمه سلامت افزایش می یابد.
مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایران همچنین در تشریح بیمه‌شدگان مشمول در بهره‌مندی از خدمات روانشناسی گفت: این اختلالات شامل اختلالات رشدی عصبی، کم توانی‌های ذهنی (خفیف، متوسط، شدید، عمیق، تاخیر رشدی، کم توان ذهنی نامعین و اختلال رشدی هوش)، اختلالات ارتباطی، طیف اختلال درخود ماندگی، اختلال کم‌توجهی، اختلال یادگیری اختصاصی، اختلالات حرکتی، اختلالات تیک و طیف اسکیزوفرنی هستند. سایر اختلالات روان پریشانه، اختلالات دو قطبی، اختلالات افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلالات وسواسی- جبری، اختلال استرس پس از سانحه، اختلالات تجزیه‌ای، اختلال علائم جسمی و اختلالات مرتبط، اختلالات تغذیه و خوردن، اختلالات دفعی و اختلالات خواب – بیداری هم مشمول دریافت خدمات در حوزه روانشناسی هستند. از سوی دیگر کژکاری‌های جنسی (اختلالات عملکرد جنسی) نارضایتی جنسیتی (اختلال هویت جنسی)، اختلالات کنترل تکانه، رفتارهای ایذایی سلوک، اختلالات اعتیادی و سوء مصرف مواد، اختلالات عصب شناختی، اختلالات شخصیت، اختلالات پارافیلیک و سایر اختلالات روانی جز بیماری هایی است که خدمات روانشناسی تحت پوشش بیمه به آنها تعلق می‌گیرد.
اما در همان زمان علی فتحی آشتیانی- رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درباره تحت پوشش بیمه قرار گرفتن خدمات روانشناسی و مشاوره اظهار کرد: وزیر بهداشت اخیرا اعلام کردند «بیمه» خدمات سلامت روان مصوب شده است، اما ضمن تشکر از دکتر عین اللهی که در این موضوع همراهی کردند باید گفت که این بیمه در حال حاضر صرفا شامل روانشناسان با مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری روانشناسی بالینی یا سلامت می‌شود و سایر گرایشات روانشناسی در بیمه نیامده است. به طور جدی دنبال این هستیم که در این حوزه با انجام مذاکرات، تمام گرایشات روانشناسی و مشاوره مشمول بیمه شوند.
او به تازگی نیز در آخرین نشست خبری خود در این باره یادآور شد که حدود پنج ماه گذشته خدمت وزیر بهداشت رسیدیم و بحث تعرفه برای همه گرایش‌های روانشناسی و مشاوره را به طور جدی مطرح و درخواست کردیم تا در کنار آنچه که برای بیمه سلامت برای رشته روانشناسی بالینی و روانشناسی سلامت تعریف شده، سایر گرایش‌های روانشناسی و مشاوره که ۱۶ گرایش است نیز مشمول «بیمه» شوند. امید است در آینده این اتفاق بیفتد و تمام گرایشها مشمول بیمه شوند.
با این تفاسیر و علی رغم اینکه بخشی از خدمات روانشناسی و مشاوره تحت پوشش بیمه سلامت قرار گرفته اما به نظر به طور کلی خدمات روانشناسی به کالای لوکسی تبدیل شده و شاید نبود چتر بیمه‌ای برای همه گرایش‌های این حوزه، موجب شده بحث سلامت روان از متن خارج و به حاشیه رانده شود.
از سوی دیگر اما در حالی که تعرفه خدمات امسال با افزایش ۴۰ درصدی همراه بوده است، اما روانشناسان و مشاوران نسبت به این میزان افزایش گلایه دارند و معتقدند که تعرفه‌های تعیین شده با گرانی اجاره مطب، پرداخت حقوق پرسنل و دیگر هزینه‌های جانبی نمی‌خواند و همین مسئله هم موجب سلیقه‌ای عمل کردن کلینیک‌های روانشناسی و مشاوره در دریافت حق ویزیت شده است.
یکی از فعالان حوزه روانشناسی و مشاوره با ۸ سال سابقه فعالیت و دارای مدرک کارشناس ارشد مشاوره که در کلینیکی در شرق تهران فعالیت می‌کند، در این‌باره، به ایسنا می‌گوید: «بسته به محله و سطح مالی افراد ساکن در یک منطقه، تعرفه‌ها از ۳۰۰ هزارتومان تا ارقام بالاتر متغیر است، اما امسال، شخصا با تعرفه‌ای پایین‌تر از تعرفه اعلام شده، مراجعه‌کنندگان خود را ویزیت می‌کنم، ولی در مناطق بالا کلینیک‌های روانشناسی نرخی بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان را به عنوان حق ویزیت روانشناسی دریافت می‌کنند و از آنجایی که شغل روانشناسی شغلی است که افراد فعال در این حوزه، پس از چندین ماه ارائه خدمات روانشناسی، ممکن است توانایی‌های خود را از دست بدهند و به همین دلیل به عنوان کار سخت از آن یاد می‌شود، از همین رو، تعرفه ۳۲۱ تا ۳۷۸ هزارتومان برای روانشناسی که یک ساعت از وقت خود را برای روبه‌رویی با مشکلات یک فرد و حل آن می‌گذارند، معقول به نظر نمی‌رسد و شاید یکی از دلایل اینکه در برخی مراکز به تعرفه پایبند نیستند همین باشد.»
وی مشکلات جامعه مدام در حال تغییر و بیشتر شدن است تاکید می کند: روانشناسان و مشاوران نیازمند به روزرسانی دانش و آگاهی خود در این زمینه هستند. آنها همچنان بعد از فارغ التحصیلی نیز باید برای کسب تجربه و دانشِ روز، هزینه پرداخت کنند. از سوی دیگر اما برای برخورداری بهتر جامعه از این خدمات باید خدمات روانشناسی و مشاوره تحت پوشش بیمه قرار گیرد. به طور حتم درصورتی که بخش مهمی از هزینه‌های خدمات روانشناسی توسط بیمه پوشش داده شود، استقبال بیشتری برای دریافت کمک از روانشناسان صورت خواهد گرفت.»
خرجی که با دخل نمی‌خواند
یکی دیگر از متخصصان روانشناسی حوزه کودک و نوجوان نیز با بیان اینکه افزایش قیمت اجاره بها و شارژ و حقوق پرسنل با افزایش تعرفه‌های خدمات روانشناسی همخوانی ندارد، به ایسنا می‌گوید: «همه روانشناسان و مشاوران باید ماهانه آموزش‌های خاصی دریافت کنند و برای شرکت در این کلاس‌ها باید چه از نظر زمانی و چه از نظر مالی هزینه پرداخت کنند. از سوی دیگر هزینه اجاره کلینیک‌ها افزایش زیادی داشته و علاوه بر این، محاسبه هزینه‌های جانبی همچون آب و برق و گاز و پرسنل نیز با افزایش روبروست. این درحالیست که در سال جاری حق تعرفه‌ها تنها با افزایش ۴۰ درصدی همراه بوده که این نرخ نسبت به افزایش اجاره بها همخوانی ندارد.»
این روانشناس به این نکته نیز اشاره می‌کند که «برخی مشاوران و روانشناسان در کلینیک‌های روانشناسیِ روانشناسان دیگری مشغول به کارند و از آنجایی که درصدی از حق ویزیت را باید به مجموعه پرداخت کنند، از همین رو مجبورند حق ویزیت را بیشتر از تعرفه دریافت کنند. از سوی دیگر نیز این نکته حائز اهمیت است که مشاوران و روانشناسان به دلیل بخش‌های منفی که از مراجعه‌کنندگان دریافت می‌کنند، نمی‌توانند بیشتر از یک حدی مراجعه‌کننده پذیرش کنند و این درحالیست که برای هر فرد ۴۵ دقیقه اختصاص می‌دهند و به همین دلیل حداقل بعد از هر جلسه، حدود ۱۰ دقیقه به ریکاوری نیاز دارند.»
اما “دریا” به عنوان یکی از افرادی که ماهانه دوبار به روانشناس مراجعه می‌کند و تجربیات متعددی از مراجعه به روانشناس و پیدا کردن یک روانشناس مناسب داشته، به ایسنا می‌گوید: «طی چند سال گذشته مراجعه به تراپیست زیاد شده و این یعنی دیگر به «افرادی که به روانشناس مراجعه می‌کنند» انگ زده نمی‌شود؛ به خصوص که اگر مشکل فرد ریشه در یک بیماری مزمن داشته باشد. از سوی دیگر اما، تعداد تراپیست‌های غیرمتخصص افزایش یافته و این موجب عدم اعتماد افراد جامعه نسبت به روانشناسان می‌شود. گرچه روانشناسانی هم وجود دارند که می‌توان برای حل مشکل‌تان به دانش آنها اعتماد کنید، اما در حال حاضر پیدا کردن تراپیست مناسب شما در جامعه شبیه به آزمون و خطاست؛ تصور کنید یک تراپیست را پیدا و به او مراجعه می‌کنید و بعد از گذراندن چند جلسه و پرداخت هزینه متوجه می‌شوید که او نمی‌تواند برای حل مشکل‌تان به شما کمکی کند.»
او ادامه می‌دهد: «سال گذشته در حالی که تعرفه روانشناسی به ازای هر ۴۵ دقیقه، ۲۳۰ تا ۲۷۰ هزار تومان بود، برای هر جلسه مشاوره‌ام، ۳۵۰ هزار تومان پرداخت می‌کرد. روانشناسم به من گفته بود باید به مدت یکسال، هفته‌ای یکبار برای مشاوره مراجعه کنی تا نتیجه بگیری، اما بعد از گذشت یکسال، گفت “من حس می‌کنم ما داریم درجا می‌زنیم” و به همین دلیل هم من مجبور شدم تراپیستم را عوض کنم. شما تصور کنید یک کارمند با حقوق ماهانه ۱۱ میلیون تومان، ماهانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بابت مشاور پرداخت کرده و در آخر هم به او گفته شده که داریم درجا می‌زنیم و این درحالی بوده که هزینه‌های دیگر زندگی به قدر کافی بالاست؛ البته این تنها تجربه من از رفتن به تراپیست نبوده است.»
دریا خاطرنشان می‌کند: «در سال جدید هم که تعرفه‌ها اعلام شده هزینه تراپیستم بیشتر از ۳۷۰ هزار تومان است؛ با وجود اینکه همین رقم ۳۷۰ هزار تومان هم زیاد است. اخیرا برای یکی از دوستانم که در ایران زندگی نمی‌کند اما به صورت آنلاین در ایران مشاوره می‌شود، هزینه تراپیست پرداخت کردم که هزینه آن برای هر جلسه ۵۷۰ هزار تومان بود اما پس از مدتی چندین بار از مرکز تماس گرفتند و گفتند که باتوجه به اینکه دوست شما در ایران زندگی نمی‌کند باید هزینه جلسات را به دلار پرداخت کنید. این درحالیست که دوست من، یک دانشجو در خارج از کشور با مشکلات فراوانی است. به نظر می‌رسد که اولویت برخی تراپیست‌ها صرفا کسب درآمد است.»
وی می‌افزاید: «جلسه مشاوره و ارتباطی که بین مراجع و مشاور شکل می‌گیرد به نحوی است که مراجعه‌کننده باید بتواند به تراپیست خود اتکا کند، نه اینکه فرد بعد از جلسات متعدد متوجه شود که تراپیست او به خاطر تعدد مراجعینش، هر بار باید یک سری از مسائل مهم خود را که در جلسات قبلی بیان کرده، مجدد بازگو کند و بابت زمان از دست رفته و حرفهای تکراری، هزینه پرداخت کند.»
“محمد” نیز یکی دیگر از افرادی است که دو سالی است هفته‌ای یکبار به روانشناس خود مراجعه و به ازای ۵۰ دقیقه خدمات روانشناسی ۵۰۰ هزار تومان پرداخت می‌کند. او ضمن تاکید بر لزوم تحت پوشش بیمه قرار گرفتن همه خدمات سلامت روان، می‌گوید: « همه خدمات سلامت روان باید تحت پوشش بیمه قرار گیرد که البته منظور بیمه‌هایی مثل تامین اجتماعی نیست، بلکه بیمه تکمیلی است که سازمان‌های بیمه‌گر روی کیفیت خدماتی که ارائه می‌دهند نیز نظارت درستی داشته باشند و همچنین هزینه‌های این خدمت کاهش یابد. اما موضوع دیگر این است که خدمات سلامت روان برخلاف آنچه که به آن خدمات سلامت روان گفته می‌شود، شامل شیوه‌های مختلفی است و عموما سبک‌هایی از روانشناسی وجود دارد که افراد برای حل شدن مشکلشان باید یک پروسه چند ساله را طی کنند و این درحالیست که وقتی خدمات روانشناسی در زندگی افراد مداومت پیدا کند، تبدیل به یک هزینه بزرگ می‌شود.»
او با این پیشنهاد که سازمان نظام روانشناسی و مشاوره باید براساس اطلاعات و میزان تحصیلات، روانشناسان را رتبه‌بندی کند، ادامه می‌دهد: «روانشناسان به سبب دانش بالایی که دارند، بالطبع هزینه ویزیت‌شان بیشتر می‌شود و از آنجایی که خدمات روانشناسی به سلامت روان بستگی دارد، پیشنهاد می‌شود که درمانگر بازه‌ای را برای درمان فرد مشخص کند و براساس تعداد جلسات موردنیاز، تعرفه را برای فرد کاهش دهد. شاید من فردی هستم که نیاز به مداخله روانی با ۱۰۰ جلسه داشته باشم و به همین دلیل بهتر است روان‌درمانگر هزینه هر جلسه را پایین‌تر محاسبه کند.»
«محمد» یکی از ایرادات کلینیک‌های روانشناسی را مشخص نبودن تعداد جلسات مشاوره و زمان پایان آن می‌داند و می‌گوید: «همه افراد باید بتوانند از این خدمات استفاده کنند، اما باتوجه به شرایط اقتصادی این خدمات جزو سبد هزینه خانوارها قرار نمی‌گیرد، اتفاقی که به تبع این موضوع رخ می‌دهد این است که نظارت‌های دولتی برای ارزان نگهداشتن این خدمت کم می‌شود.»
این درحالیست که علی فتحی آشتیانی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درباره تعرفه خدمات روانشناسی و مشاوره به ایسنا می‌گوید: تعرفه مصوب و پیشنهادی هیات دولت در سال ۱۴۰۳ به ازای هر ۴۵ دقیقه برای روانشناسان در مقطع کارشناسی ارشد ۳۲۱ هزار تومان و برای روانشناسان در مقطع دکتری ۳۷۸ هزار تومان تعیین شده است که انتظار می‌رود همکاران این تعرفه را که توسط هیات دولت ابلاغ و در سایت سازمان درج شده، رعایت کنند.
وی ادامه می‌دهد: هرچند که این تعرفه پاسخگوی مخارج جاری دفاتر و مرکز مشاوره، نیست ولی چون مشکلات روانشناختی با یک جلسه حل نمی‌شود و نیازمند جلسات متعدد است فشار اقتصادی زیادی به خانواده ها تحمیل می گردد و راه برون رفت از این فشار اقتصادی که به مراجعه کنندگان تحمیل می شود کمک بیمه است.
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در پاسخ به این سوال که آیا آماری از تعداد روانشناسان و مراکز روانشناسی که در دریافت حق ویزیت و تعرفه‌ها تخلف می‌کنند، دارید بیان می‌کند: آمار دقیقی از میزان تخلفات وجود ندارد، با این حال، به نظر می رسد علیرغم اینکه این تعرفه ها جوابگوی هزینه های دفاتر و مراکز خدمات روانشناختی نیست ولی درصد زیادی از روانشناسان و مشاوران تعرفه ابلاغی را رعایت می‌کنند.
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در پاسخ به این سوال که نحوه پیگیری سازمان نسبت به کلینیک‌های متخلف روانشناسی، توضیح داد: از یک سو در صورتی که مراجعه‌کنندگان، تخلف کلینیک‌ها را گزارش دهند، موضوع توسط معاونت انتظامی سازمان پیگیری خواهد شد. از سوی دیگر بارزسان سازمان، به صورت آشکار یا نا آشکار از دفاتر و مراکز بازدید می کنند و اگر تخلفی مشاهده کنند، طبق ماده ۱۹ و ۲۰ قانون سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با طرح آن در کمیسیون بدوی و تجدیدنظر، درباره تخلفات روانشناسان و مشاوران تصمیم گیری خواهند کرد. البته قبل از طرح مساله در کمیسیون بدوی، هیات حل اختلاف سعی بر حل آن مشکل می‌کند تا به مراجع بالاتر کشیده نشود.
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در ادامه در خصوص تحت پوشش قرار گرفتن بیمه خدمات روانشناسی و مشاوره بیان کرد: در حال پیگیری برای تحت پوشش قرار گرفتن همه خدمات روانشناسی و مشاوره هستیم و امید است که این موضوع در آینده نزدیک تحقق پیدا کند. در همین زمینه سازمان نظام روانشناسی و مشاوره به دنبال این است که ۱۶ گرایش روانشناسی و مشاوره تحت پوشش بیمه قرار گیرد و در همین رابطه جلساتی با وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داشته ایم و طرح مسئله شده است.
وی در پایان همچنین درباره تفاوت روانشناس و روانپزشک بیان کرد: اینکه افراد برای حل مشکلشان به روانشناس مراجعه کنند یا روانپزشک به نوع مشکل، شدت و مدت آن وابسته است. برخی مشکلات، درمان انتخابی، درمان دارویی است در این موارد بهتر است افراد ابتدا به روانپزشک مراجعه کنند، اما در اکثر مشکلات روانشناختی، بهتر است درمان به صورت روان درمانی یا درمان‌های غیردارویی انجام شود. در این موارد بهتر است به روانشناس مراجعه شود. بعضی از مشکلات هم نیز وجود دارد که همزمان درمان‌های دارویی با درمان‌های غیردارویی کمک کننده هستند، لذا در این زمینه اصلا موضوع به صرفه بودن و کم هزینه بودن مطرح نیست.
