سرویس بهداشتی یا سفر ارزان؟

گروه جامعه: وزیر گردشگری دولت سیزدهم ۲۶ ماه پیش، زمانی که برنامه ارائه کرد، برای آنکه از مجلس رای اعتماد بگیرد، «تسهیل سفر برای ایرانی‌ها از طریق افزایش فرصت و کاهش هزینه»، «بالا رفتن کیفیت سفر ایرانی‌ها» و «توسعه گردشگری داخلی و یافتن جایگاهی در سطح جهان» را در برنامه ۴ساله خود قرار داده بود، اما اکنون در شرایطی که این وعده‌ها از نگاه گردشگران و کارشناسان عملیاتی نشده، او به‌جای تلاش عملیاتی برای پیشبرد سیاست‌های منجر به سفر‌های ارزان، مدتی است دغدغه «وضعیت نامناسب سرویس‌های بهداشتی» در فضا‌های عمومی را پیدا کرده است.
به گزارش دنیای اقتصاد، در این گزارش به سه تکلیف برزمین‌مانده متولی گردشگری، یعنی «فقر سفر در ایران»، «فقر زمان سفر» و «فقر کیفیت سفر»، پرداخته است. وزیر میراث فرهنگی و گردشگری کشورمان در روز پنج‌شنبه، در حساب کاربری خود در شبکه ایکس (توییتر سابق)، با انتشار فیلمی به مقایسه سرویس بهداشتی مسجدی در تاجیکستان با سرویس‌های بهداشتی مساجد ایران پرداخت و مشکلات سرویس بهداشتی کشور را یکی از معضلات و مشکلات اصلی پیش روی صنعت گردشگری ایران دانست، تا جایی که چندی پیش، اقدام به تشکیل ستاد «سرویس بهداشتی» در وزارتخانه کرده بود؛ تا از این طریق مشکلات و چالش‌های بازار گردشگری کاهش یابد. فیلمی که تنها در صفحه شخصی وزیر انتشار یافته و در خبرگزاری رسمی وزارتخانه به آن پرداخته نشده است.
سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا این اطلاع‌رسانی عمومی نبوده و فقط در شبکه‌های اجتماعی وزیر بازتاب پیدا کرده است؟ هرچند این موضوع اولین باری نیست که توجه وزیر را به خود جذب کرده، و حتی ستاد سرویس بهداشتی توسط وزیر نیز تشکیل شده است. اما سوال مهمی که برای کارشناسان و گردشگران مطرح است این است که آیا مشکل بازار تفریح، اقامتی و سفر در ایران، تنها محدود به مشکلات مربوط به سرویس بهداشتی می‌شود و دیگر بحران‌ها، چالش‌ها و معضلاتی که صنعت گردشگری با آن مواجه بوده، دیگر وجود ندارند؟ این در حالی است که صدای بازار گردشگری از انعکاس تهدیدات، اشکالات و ایرادات پیش روی صنعت توریسم به‌قدری بلند است که برای همگان محسوس است. چالش‌هایی که بعد از بحران همه‌گیری افزایش یافته و هم فعالان حوزه گردشگری و هم گردشگران را درگیر کرد. اما با رجوع به وعده‌هایی که وزیر در مرداد ۱۴۰۰ در برنامه چهارساله خود داد، متوجه بر زمین ماندن برخی از ماموریت‌های ضرغامی می‌شویم که خود وزیر در ۲۶ ماه گذشته روی این چالش‌ها تاکید داشته است.
مهم‌ترین وعده وزیر، آسان‌سازی سفر با «سفر‌های ارزان» برای تمامی قشر‌های جامعه بود که فرصتی ایجاد شود تا برای ۴۰ درصد از مردمی که امکان سفر برایشان به دلیل فقر و ضعف معیشت و مشکلات اقتصادی وجود ندارد، نیز امکان سفر و تفریح فراهم شود. این در حالی است که پس از دو سال شاهد نصف شدن سهم سفر در هزینه‌های خانوار‌های ایرانی هستیم و نه تنها ۴۰ درصدی که امکان سفر نداشتند، بلکه قشر متوسط جامعه نیز به دلیل شرایط اقتصادی متزلزل ناشی از تورم بالا و گران شدن چندین و چند برابری ضروریات زندگی در حوزه مسکن و خوراک، سفر را از هزینه سبد خانوار یا حذف کرده یا به حد سفر‌های بسیار ارزان همچون اقامت در چادر یا اقامتگاه‌های ارزان‌تر رسانده است.از طرفی این بحران تنها گریبان مسافران را نگرفته، بلکه فعالان بازار گردشگری را نیز با بحران‌های متعددی همچون بالا رفتن بیش از حد هزینه خدمات مواجه کرده است که این امر منجر به از دست رفتن بخش بزرگی از مشتریان آن‌ها شده و ضربه سهمگینی به کسب‌و‌کار‌ها وارد آمده است. بنابراین، «رکود تورمی» هزینه‌های سفر بالاست و بسیاری از مردم را از رفتن به سفر منصرف می‌کند. همچنین وعده افزایش زمان سفر که با اضافه شدن تعطیلات آخر هفته امکان‌پذیر است، نه‌تن‌ها تحقق نیافته بلکه در حال حاضر از بررسی‌های مجلس نیز کنار رفته است و همچنان با سفر‌های تهاجمی تعطیلات مناسبتی، آن‌هم به شکل سفر‌های با کیفیت پایین، مواجه هستیم. اگرچه نمی‌توان گفت رسیدگی به مشکلات سرویس بهداشتی اهمیتی ندارد، یا با چنین مشکلی در صنعت توریسم مواجه نیستیم، اما این موضوع در اولویت بازار گردشگری نیست و وزیر گردشگری در ابتدا باید به اولویت‌های اصلی این صنعت بپردازد.
در واقع اگر تمرکز روی تکالیف و چالش‌های مهم باشد و به تقویت زیرساخت‌های اساسی و توسعه توریسم و جذب سرمایه‌گذاران پرداخته شود و شرایط سفر برای تمامی اقشار جامعه فراهم شود، موضوعات حاشیه‌ای و کم‌اهمیت‌تر نیز در دل سیاستگذاری‌ها حل می‌شود. ایراد دیگری که بر این موضوع وارد می‌شود این است که با توجه به اهمیت و توجه ویژه وزیر به مساله سرویس بهداشتی و تشکیل ستادی با همین عنوان، اما تدابیری در جهت رفع مشکلات مربوط به سرویس بهداشتی در مسیر‌های اصلی سفر‌ها صورت نگرفته است. نمونه بارز آن را می‌توان در آزادراه تهران-شمال دانست که افتتاح آن در دولت سیزدهم صورت گرفته، اما در طول مسیر تنها یک سرویس بهداشتی قرار داده شد که قطعا کفاف نیاز‌های آن حجم عظیم مسافران به شمال کشور را نخواهد داد. همچنین این معضل در دیگر مسیر‌های اصلی سفر‌ها قابل مشاهده است که می‌توان به جاده‌های مسافرتی به سمت جنوب کشور اشاره کرد.
نادیده‌های وزیر در سفر به تاجیکستان
اگرچه مقایسه کردن امکانات بین دو کشور و پرداختن به ضعف‌های بنیادی گردشگری بسیار حائز اهمیت است و پرداختن وزیر به این ضعف‌ها حاکی از توجه متولی توریسم به مشکلات و چالش‌های پیش روی این صنعت است، اما شاید بهتر بود به‌جای توجه به موضوع سرویس بهداشتی مساجد، به ساختار اصلی بازار گردشگری تاجیکستان و اقدامات این کشور در جهت توسعه هرچه بیشتر در گردشگری پرداخته شود که اکنون این بازار توانسته سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی این کشور پیدا کند و جایگاهی در اقتصاد کشور به دست آورد. تاجیکستان در چند سال اخیر در راستای توسعه گردشگری خود و از آن مهم‌تر رقابت با کشور‌های اطراف همچون ازبکستان، مغولستان و… سیاستگذاری‌های خود را در جهت توسعه زیرساخت‌ها، جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و حل مشکلات دیپلماتیک خود با بسیاری از کشور‌های جهان تدوین کرده است.
یکی از اقداماتی که تاجیکستان در راستای جذب هرچه بیشتر گردشگران از سراسر جهان کرده و توانسته خود را به عنوان یک مقصد در جهان معرفی کند، برندسازی «رویداد نوروز» است که ایام نوروز پذیرای بیشترین میزان مسافر به دلیل برگزاری رویداد نوروز در این کشور است. البته این نکته مطرح می‌شود که وزیر گردشگری نقشی در کنترل تورم، یا رفع مشکلات کلان اقتصادی ندارد و بهبود شرایط اقتصادی کشور و اصلاح قوانین مربوطه برای کاهش هزینه‌های سفر و تفریح ایرانی‌ها و تعطیلات آخر هفته دوروزه در حدود اختیارات وزیر گردشگری نیست و وزیر گردشگری فقط می‌تواند در هیات دولت برای آن‌ها تلاش کند.
اما در مجموع وظیفه متولی گردشگری در نقش وزیر، شناخت کامل و جامع از شرایط گردشگری و اقتصاد گردشگری، آسیب‌شناسی و معرفی آن‌ها به سیاستگذاران اصلی اقتصاد و سیاست کشور است و در راستای حل مشکلات و بحران‌های پیش روی صنعت توریسم، با تصمیم‌گیران اصلی کشور گفتگو کرده و راه‌حل‌های پیشنهادی متخصصان این حوزه را مطرح کند و پیگیر برطرف شدن چالش‌های موجود بازار گردشگری از دولت و سیاستگذاران باشد.