گروه جامعه: سیستم بهداشت و درمان کشور در سال‌های اخیر به دلیل کمبود یا اتلاف بخشی از منابع، با چالش‌های متعددی روبرو است، اما کمبود پرستار به عنوان یکی از بحرانی‌ترین مسائل این حوزه به شدت احساس می‌شود.
به گزارش تسنیم، بر اساس آمار‌های اخیر، نسبت پرستار به جمعیت در ایران به کمتر از استاندارد‌های جهانی رسیده است، به طوری که برای هر تخت بیمارستانی و به ازای هر بیمار، کمتر از یک پرستار وجود دارد. این وضعیت نه تنها بر کیفیت خدمات درمانی تأثیر گذاشته، بلکه فشار مضاعفی نیز روی پرستاران موجود ایجاد کرده است که در شرایطی سخت و با کمبود نیروی کار، مجبور به ارائه خدمات به بیماران هستند.
کارشناسان بر این باورند که این کمبود نه تنها به تأخیر در ارائه خدمات پزشکی و کاهش کیفیت خدمات درمانی منجر می‌شود، بلکه می‌تواند با افزایش فشار کاری بر پرستاران، به خروج نیروها از سیستم درمانی و بدتر شدن وضعیت سرانه پرستار در کشور نیز دامن بزند.در همین راستا با دکتر احمد نجاتیان، رئیس سازمان نظام پرستاری کشور گفتگو کردیم.در زمان حاضر مهم‌ترین دغدغه و پیگیری سازمان نظام پرستاری به کدام بخش مطالبات پرستاران معطوف شده است؟
ما طبق قانون موظف هستیم فعالیت‌هایی را انجام دهیم که به ارتقای کیفیت مراقبت‌های پرستاری منجر شود و در عین حال از حقوق پرستاران و مردم نیز حفاظت کنیم. در زمان حاضر، بحث کمبود پرستار یکی از مهم‌ترین اولویت‌های نظام پرستاری است.
در زمان حاضر چه تعداد پرستار و چه میزان کمبود پرستار در کشور داریم؟
در کشور ما پرستاران با جمعیت حدود ۲۴۰ هزار نفری یکی از بزرگترین گروه‌های ارائه دهنده خدمات سلامت هستند. براساس فرمولی که موردپذیرش همه کارشناسان قرار دارد این است که به ازای هر تخت بیمارستانی باید بالای حداقل ۱.۸ پرستار وجود داشته باشد، اما میانگین پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی در کشور ما ۰.۹ است یعنی کمتر از یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی داریم.
کمبود پرستار را در کشور می‌توان از دو منظر جذب و نگهداشت نیرو بررسی کرد. در حوزه جذب نیرو با چه چالش‌هایی مواجه هستیم؟
در حوزه جذب نیرو مشکلات مختلفی وجود دارد. برای مثال سازمان امور اداری و استخدامی که باید مجوز استخدام را به وزارت بهداشت بدهد در چند سال گذشته در این حوزه تعلل کرده است و تعداد کافی مجوز جذب به وزارت بهداشت نداده است و نظام سلامت را به سوی جذب نیرو‌های شرکتی سوق داده است.
از سوی دیگر ما در چند سال گذشته حتی به تعداد بازنشستگان پرستاری نیز نتوانسته‌ایم نیرو جذب کنیم. براساس آمار وزارت بهداشت سالانه ۳۰۰۰ پرستار بازنشسته می‌شوند و ما در کنار مسئله بازنشستگی نیروها، پدیده ترک خدمت پرستاران را نیز داریم. در عین حال به دلیل کمبود نیرو و عقب افتادگی گذشته در جذب نیرو نیز مشکل کمبود پرستار تشدید می‌شود.
نظام سلامت در زمینه نگهداشت نیرو‌های پرستاری با چه چالشی مواجه است؟
در حوزه نگهداشت نیروها نیز از چند منظر مشکل وجود دارد. یک مسئله قوانینی است که وضع می‌شود و بر میزان تأمین نیرو‌های پرستاری تأثیر می‌گذارد.قانون جوانی جمعیت یکی از قوانینی است که بر تعداد نیرو‌های فعال پرستاری در بیمارستان‌ها اثرگذار است. باتوجه به این که ۷۵ درصد از نیرو‌های پرستاری در کشور خانم هستند و این افراد مادر می‌شوند و از مزایای قانونی استفاده می‌کنند که البته حق قانونی آنهاست و باید اتفاق بیفتد، اما به هرحال در حوزه پرستاری باعث کاهش نیرو می‌شود. قانون ارتقای بهره وری نیز با هدف افزایش کیفیت خدمات تصویب شده که باید متناسب با اجرای آن پرستار جذب می‌شد، اما این موضوع نیز اتفاق نیفتاده است.
یکی دیگر از مشکلاتی که در حوزه نگهداشت نیرو داریم نیز این است که حقوقی که پرستاران دریافت می‌کنند آن قدر جذابیت ندارد که پرستاران بخواهند در این حرفه ماندگار باشند. همچنین نظام سلامت نتوانسته مزایای رفاهی خوبی برای پرستاران ایجاد کند و به نظرم وزارت بداشت به دلیل تعدد نیرویی که دارد و دومین دستگاه پرتراکم از نظر منابع نیروی انسانی است نتوانسته مزایای رفاهی خوبی برای پرسنل خود ایجاد کند.از سوی دیگر بحث امنیت شغلی نیرو‌های پرستاری مطرح است و تعدادی از نیروها شرکتی و تعدادی استخدام رسمی و قراردادی هستند که این مسائل امنیت شغلی پرستاران را به خطر می‌اندازد.
یکی از مسائلی که موضوع نگهداشت نیروها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ترک خدمت نیرو‌های پرستاری است. آماری از ترک خدمت و مهاجرت نیروها دارید؟
براساس آمار‌های موجود در وزارت بهداشت، تنها طی یکسال ۱۵۰۰ پرستارِ استخدام‌شده، ترک خدمت کرده‌اند و حدوداً ۵۰۰ نفر نیز مهاجرت کرده‌اند و اگر بخواهم مثالی بزنم مانند این است که سالانه به اندازه دو بیمارستان امام خمینی (ره) تهران، پرستار از سیستم درمان خارج می‌شود!
وقتی دچار کمبود نیرو هستیم اضافه کاری اجباری به پرستاران تحمیل می‌کنیم، همچنین به دلیل کمبود نیرو پرستاران نمی‌توانند از قانون مشاغل سخت و زیان آور استفاده کنند و با ۲۵ سال سابقه بازنشسته شوند و این مسائل در کنار هم زنجیره‌ای از تبعاتی را ایجاد می‌کند که منجر به نارضایتی پرستاران و ترک خدمت آنها می‌شود.
یکی دیگر از مسائلی که در نظام سلامت با آن مواجه هستیم بحث بیکاری پرستاران است؛ با وجود این که دائماً از کمبود پرستار در کشور صحبت می‌شود، اما در عین حال پرستارانی نیز وجوددارند که در بیمارستان‌ها به دلایلی مشغول به کار نمی‌شوند. علت چیست؟
اخیراً در تهران آزمونی برای جذب پرستاران برگزار شد، اما بسیاری از صندلی‌های آن خالی ماند. یکی از دلایلی که در این زمینه وجود دارد این است که اولاً حرفه پرستاری جذابیت برای پرستاران به لحاظ سختی کار و درآمد ندارد و دوما هزینه رهن و اجاره منازل در تهران به حدی بالاست که درآمد پرستاران کفاف این هزینه‌ها را نمی‌دهد و بنابراین برای پرستار به صرفه نیست که با حقوق نهایتاً ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومانی بیاید در تهران ساکن شود و ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان اجاره بها بپردازد.
در عین حال که باید شرایط کاری و حقوق و مزایا و امکانات رفاهی را به نحوی مهیا کنیم که در شأن پرستاران باشد احترام و ارتقای شغلی پرستاران نیز مسئله دیگری است که باید مدنظر قرار بگیرد.
برخی از همکاران ما تعهد خدمتی هستند یعنی بعد از فارغ التحصیل شدن، باید در مناطقی که تحصیل کرده‌اند خدمت کنند و طبق قانون حق کار در منطقه دیگری ندارد، اما در آن منطقه‌ای که دانشکده ایجاد شده، برای پرستاران مجوز جذب صادر نمی‌شود و بنابراین بسیاری از این پرستاران بیکار هستند و نمی‌توانیم آنها را به مناطق دیگری نیز منتقل کنیم و پرستار در آن منطقه بیکار می‌ماند.
از سوی دیگر توزیع دانشکده‌های پرستاری نیز متناسب با نیاز جامعه نیست، در غرب کشور دانشکده‌های پرستاری زیادی ایجاد کردیم، اما به تبع آن زیرساخت‌های نظام سلامت را ایجاد نکرده‌ایم و با بیکاری پرستاران مواجهیم یعنی متناسب با تعداد پرستاری که تربیت می‌کنیم بیمارستان نمی‌سازیم و برای یک پرستار که مثلاً‌در کردستان یا شهرستان‌های کرمانشاه تحصیل کرده به هیچ عنوان مقرون به صرفه نیست که در تهران خدمت کند و به همین دلیل با مشکلاتی در توزیع نیرو‌های انسانی مواجه هستیم و همین امر نیز ممکن است به بیکاری پرستاران دامن بزند.
به طور کلی سالانه چه تعداد نیروی پرستاری در کشور فارغ التحصیل می‌شوند؟
ظرفیت آموزشی ما در کشور در مجموع مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا حدود ۱۲ هزار نفر در ۱۹۰ دانشگاه و دانشکده دولتی و آزاد است، اما ما حتی اندازه خروجی سالانه نیز نتوانسته‌ایم مجوز جذب پرستار بگیریم!
راهکار شما برای رفع مشکلات ذکرشده چیست؟
در زمینه اسکان پرستاران و رفع مشکلات استقرار آنها در کلانشهرها، تشکیل و راه اندازی پانسیون‌های پرستاری ضروری است. همچنین در برنامه هفتم توسعه قید شده که متناسب با نیاز منطقه‌ای، آموزش پرستاری اتفاق بیفتد و از سوی دیگر به نظرم اگر سالانه به اندازه خروجی دانشکده‌ها پرستار جذب کنیم به رفع مشکلات پرستاری کمک شایانی خواهد کرد. از سوی دیگر وقتی مجوز ساخت یک بیمارستان صادر می‌شود باید به فکر تأمین پرستار موردنیاز برای آن نیز باشیم یعنی اگر مثلاً یک بیمارستان هزار تخت خوابی تأسیس می‌شودباتوجه به استاندارد ۱.۸ پرستار به ازای هر تخت، باید برای آن بیمارستان ۱۸۰۰ پرستار در نظر بگیریم در حالی که این مجوز‌ها برای جذب پرستاران در زمان حاضر صادر نمی‌شود.
