ایسنا/آذربایجان شرقی «چیله گئجه سی» یا همان شب یلدا، با آداب و رسوم خاصی در آذربایجان همراه بوده و در نوع خود منحصر به فرد است.
پاییز آخرین نفس‌های دوران حکومت خود را می‌کشد و در تلاش است تا با جشنی در آخرین شب عمر خود شبی به یاد ماندنی را برای مردم رقم بزند، مردم استان نیز همانند تمام هموطنان خود شب آخر پاییز، آخرین شب فصل رنگ‌های زرد و نارنجی را با جشن و خوشحالی بدرقه کرده و به استقبال فصل برف و آدم برفی‌ها می‌روند.
«چیله گئجه سی» یکی از مهم ترین شب‌های آذربایجان است که از دیرباز تا به امروز مورد توجه و اهمیت واقع شده است، جشن‌ها و شب نشینی‌هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود. یک سنت دیرینه محسوب می‌شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده است بلکه جایگاه بسیار ویژه‌ای در نزد مردم پیدا کرده است.
این شب فرصتی است برای باهم بودن و شنیدن خاطرات و پندهای مادربزرگ و پدربزرگ و دیدن عزیزان. شب یلدا در نیم کره شمالی مصادف با انقلاب زمستانی است و به همین دلیل بعد از شب یلدا، طول روزها بیشتر و طول شب‌ها کوتاه تر می‌شود.
یک پژوهشگر فولکلور در تشریح ویژگی‌های آخرین شب سال، گفت: مهم‌ترین کارکرد شب یلدا آشتی دل‌ها، رفع کدورت‌ها و همبستگی اجتماعی در بین فامیل است.
یوسف شیرین پور در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: یکی آئین‌های زیبا و ماندگار که هزاران سال در فرهنگ ما قدمت دارد مراسم «شب یلدا» یا به تعبیر دیگر «چیله گئجه سی»است.
وی ادامه داد: در فرهنگ ایرانی‌ها دو تا چله وجود دارد؛ چله بزرگ که شب اول دی ماه است و در فرهنگ عامه منظور از شب یلدا همین شب است که مراسم می‌گیرند. چله کوچک هم شب یازدهم بهمن است که چندان مورد توجه مردم نیست.
وی افزود: در برخی از مناطق آذربایجان شرقی «چیله» را سختی معنی می‌دهند و برخی نیز «چیله» را نهایت کشیدگی کمان معنا کرده و این نهایت کشش را به طولانی ترین شب سال تشبیه می‌کنند.
وی با بیان اینکه «چیله گجه‌سی»طولانی ترین شب سال است، افزود: در ایام گذشته چون هیچ تکنولوژی در کار نبود و مردم در انتظار طلوع خورشید بودند، شب یلدا را نیز طولانی‌ترین شب برای این انتظار می‌دانستند و برای اینکه این شب زودتر بگذرد و خورشید طلوع کند این شب را تا صبح با اقوام و نزدیکان کنار هم جمع می‌شدند و سعی می‌کردند این را شب را آسوده تمام کنند.
وی گفت: در واقع برخی از مردمان باستان معتقد بودند این شب را بسیار شوم و نامبارک است؛ از این رو تا سپیده‌دم بیدار می‌ماندند و در کنار یکدیگر، خود را سرگرم می‌کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی، روحیه آنان را تضعیف نکند، برخی هم از آن به نام شب “زایش خورشید” یاد می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: طی سال‌های اخیر نیز با وجود اینکه یلدا و آیین‌های این شب، در گذر زمان دستخوش تغییراتی شده است؛ اما استان آذربایجان شرقی از جمله مناطقی است که این آئین را همچنان به شکل ویژه گرامی می‌دارد.
وی عنوان کرد: مردم این استان شب یلدا را با شب نشینی افراد خانواده در منزل ریش سفیدان و بزرگان فامیل و نیز خوردن شیرینی و آجیل و میوه سپری می‌کنند.
وی تشریح کرد: خوردن «چیلله قارپیزی» همان هندوانه نیز یکی از رسوم مردم آذربایجان است آن‌ها معتقدند با خوردن هندوانه در شب یلدا لرز و سرمای زمستان را دیگر احساس نمی‌کنند.
وی بیان کرد: در این شب همچنین پخت «خشیل» که غذایی محلی و گرم است، آغاز می‌شود، خشیل نیز قوت بدن را برای مقابله با سرمای زمستان تأمین می‌کند و همچنین در این شب با خواندن آوازهای قدیمی و افسانه‌های «کوراوغلو و قربانی و پری» به شادی و شب‌نشینی مشغول می‌شوند.
وی ادامه داد: از جمله سنت‌های کهن این شب، در آذربایجان شرقی «پای وئرمک» به معنای بردن تحفه برای نوعروسان است. چیله لیخ بردن به این صورت که خانواده داماد هدایا، انواع میوه‌ها، انواع خشکبار، شیرینی و گردنبند یا دستبندی از طلا را فراهم می‌کند و آن‌ها را بر روی«طاباخ» یعنی سینی‌های بزرگ تزئین، کرده و به خانه‌ی نوعروس می‌برند.
وی عنوان کرد: اصطلاحاً به این سینی و یا هدایایی که برده می‌شود “خونچه” می‌گویند، در واقع هدف از «پای وئرمک»، «پایلاشماک» یعنی بخشیدن و به اشتراک گذاشتن است و نوعی مهربانی و کمکی در وضعیت معیشت آن‌ها و همچنین بهانه‌ای برای رفت‌وآمد اقوام بخصوص تازه عروس و داماد است.
وی با اشاره به فلسفه‌ی میوه‌های که در این شب خورده می‌شود، افزود: انار نماد آتش و خورشید، هندوانه میوه تابستانی برای اینکه نماد برکت و روزهای پربار است همچنین خوردن هندوانه در این فصل از سال در باور عامیانه نماد این است که «قاری ننه» فکر کند هنوز زمستان سخت نیامده و از این‌رو میوه‌های تابستانی را برای «چیله» نگه می‌دارند.
